Hoe communiceer ik effectief met mijn kinderen?

“Gouden regel”

Wat in ieder geval goed is om je te realiseren is dat elk kind zich welkom wil voelen, gewaardeerd wil worden en erop wil vertrouwen dat ze altijd op je terug kunnen vallen (eiligheid en geborgenheid bieden).​

Vijf aspecten zijn van belang bij communicatie met kinderen:

• Sensitieve responsiviteit
• Respect voor autonomie van het kind
• Praten, uitleggen en luisteren
• Structuur (rituelen) en grenzen stellen
• Ondersteunen van positieve relaties tussen kinderen (interacties)

Sensitieve responsiviteit

Het is belangrijk dat je gevoelig bent voor wat je kind bezighoudt. Je neemt signalen waar en laat het kind merken dat je het hebt gezien en wilt helpen waar nodig. Een voorbeeld: als een kind huilt of verdrietig oogt, pak je het op of sla je een arm om hem heen om te troosten. Ook plaats je je op ooghoogte met je kind, wanneer je contact wilt maken. Zo creëer je een gelijkwaardiger contact, dat helpt om in gesprek te komen.

Het heeft ook te maken met belangstelling tonen voor waar je kind mee bezig is.  Geef waardering voor een mooi werkstuk of een moeilijke rekensom! Probeer je waardering te uiten in een ik-boodschap,  waarin je laat merken dat je het gedrag fijn vindt en waarin je niet een oordeel velt over je kind als persoon. Bijvoorbeeld: “Yes, ik zie dat je je kamer hebt opgeruimd, nu kan ik meteen stofzuigen en dan heb ik zelfs nog tijd over.” Je stimuleert dan de intrinsieke motivatie veel meer dan wanneer je de nadruk legt op de prestatie.

TIP: Heb aandacht voor iedereen. Óók degene die nauwelijks opvalt.

Let ook goed op de lichaamstaal. Je kunt vaak aan de houding van een kind al opmaken of het lekker in zijn vel zit of niet. (Voorbeelden van signalen: hoofd gebogen, je niet willen aankijken, langzaam hangerig lopen (moe verdrietig), onrustig om zich heen kijken (snel afgeleid, verveeld) Ook hier kun je de ik-boodschap heel goed gebruiken om aan te geven wat je ziet aan je kind: “Ik zie dat je je hoofd gebogen houdt, voel je je verdrietig?” Zo check je of je het bij het rechte eind hebt en nodig je je kind uit om zich te uiten. Ook zit er in deze boodschap geen oordeel.  Vergelijk dit maar eens met de zogenaamde jij-boodschap, waarin je veel sneller een oordeel stopt: “Ben je nu alweer chagrijnig? Kom, stel je nu eens niet zo aan!”

Wees niet ongeduldig als een kind zich niet meteen openstelt. Geef het de tijd en heb geduld. Stel vragen, maar dwing niets af. Toon belangstelling en biedt veiligheid. De kans is dan groter dat het kind je in vertrouwen wil nemen.

Ook ‘jezelf laten zien’ aan je kind is enorm waardevol en uitnodigend. Vertel wat jij belangrijk vindt of waardeert, het kind leert je zo echt kennen als mens. Het zal de relatie versterken.  

Respect voor de autonomie van het kind

Ieder kind is uniek en heeft zijn eigen temperament. Ook heeft ieder kind een behoefte aan autonomie. Een klein kind is voor veel basisbehoeften nog sterk afhankelijk van zijn ouders en verzorgers, maar naar mate het ouder wordt zal er steeds meer behoefte ontstaan aan autonomie. Stimuleer deze zelfstandigheid zoveel mogelijk, maar stel duidelijke grenzen. Kleine kinderen leren door ontdekken en door zelf te doen. Stimuleer ze en begeleidt ze in dit leerproces. Grijp niet meteen is, maar laat kinderen een probleem eerst zelf oplossen. Kleine kinderen voelen zich groot en sterk als ze anderen mogen helpen en dingen zelf kunnen. Het is dus altijd goed om dit gedrag aan te moedigen.

TIP: Doe kleine activiteiten in huis samen. Bijvoorbeeld de was opvouwen met je kleuter. Ze vinden dat spannend, willen je graag helpen en leren van wat jij ze voordoet. Ook zijn dit leuke momenten om een gesprekje te voeren met je kind.

Geef wat oudere kinderen de ruimte om zelf te plannen en structuur aan te brengen in huiswerk, vrije tijd, sport, sociale contacten, etc. Vind jij als ouder dat ze te weinig aandacht aan school besteden? Zit er niet meteen bovenop, maar geef ze zelf (bijvoorbeeld naar aanleiding recente schoolresultaten) de ruimte om te bedenken wat er anders moet. Stel grenzen en bepaal samen (haalbare) doelen. Een kind is vaak zelf beter in staat om de weg naar een doel in te vullen dan wij denken. Steeds hameren op huiswerk en ze dicht op de huid zitten geeft meestal een tegengesteld effect.

Ga bewust om met complimenten.

Volwassenen hebben regelmatig een verborgen agenda bij het geven van complimenten, ze willen het kind ermee veranderen, het kind naar hun hand zetten. Wees je hiervan bewust.

Intrinsieke motivatie

Het veelvuldig op die manier uitdelen van beloningen zoals complimenten zorgt nogal eens voor extrinsieke motivatie. Het kind doet het voor jou. Krachtiger is het kinderen zelf hun eigen beloningen te laten vinden. Kijk eens naar het kind dat vol aandacht zijn kamer opruimde hierboven. Wanneer je het gedrag benoemt en het positieve gevolg voor jou, stimuleert dat sneller de intrinsieke motivatie en autonomie.

TIP: Open vragen stellen helpt! Enkele voorbeelden:

NIET: Ga je huiswerk nu eens maken! 

WEL: Hoe ga jij ervoor zorgen dat aan het einde van de dag jouw huiswerk af is?

NIET: Ruim je kamer op! 

WEL: Wanneer ruim jij deze week je kamer op? Probeer het eens uit en zie zelf of het effect oplevert.

Even de communicatie kennis opfrissen: Wat zijn open vragen ook alweer? Vragen die beginnen met wie, wat, waar, wanneer, waarom, welke en hoe.

Een goed gesprek met je partner of kind én communicatie in het algemeen verloopt beter als je meer open vragen stelt in plaats van enkel gesloten vragen.

Praten, uitleggen en luisteren

Communiceren met kinderen die nog niet kunnen praten is soms een uitdaging. Toch is dat heel belangrijk voor de latere taalontwikkeling. Je kunt met baby’s communiceren door bij alles wat je doet ook uit te leggen wat je doet. Vertel aan iets oudere kinderen dat je ziet en waardeert wat ze aan het doen zijn! Benoem wat je ziet en wat je opvalt. Let daarbij vooral op dat je het gedrag waardeert! Bijvoorbeeld: ‘Ik zie dat je een mooie toren bouwt!’

Jonge kinderen vinden het vaak nog moeilijk hun gevoelens onder woorden te brengen. Een aantal tips bij praten met kleuters:

• Neem de tijd. Wacht een reactie geduldig af.
• Help ze de gedachten te verwoorden. Stel vragen of verwoord wat je denkt dat ze willen zeggen. Controleer dan of het klopt.
• Voer gesprekjes tijdens een bezigheid. Bijvoorbeeld tijdens een spel of activiteit.
• Volg je kind in zijn spel en communicatie. Nodig uit tot spreken door te ‘hummen” en open vragen te stellen: “Hmm” en “Wat teken je daar?”
• Laat gerust ook stiltes vallen, zo geef je je kind de ruimte om zijn innerlijke taal te ordenen.
• Geef een ‘kromme’ zin goed terug en verbeter niet expliciet. Je kind leert zo impliciet de taal juist aan.
• Maak duidelijk waarom je iets vraagt.
• Wissel open en gesloten vragen af.
• Vraag niet te veel naar wanneer. Het tijdsbesef van kleuters is nog niet zo goed ontwikkeld.
• Neem hun verhaal niet te letterlijk. Kinderen wisselen werkelijkheid en fantasie soms af.
• Stel geen suggestieve vragen. Ze gaan ervan uit dat volwassenen alles weten en dat het klopt wat een volwassene zegt. Ze zijn dus makkelijk te beïnvloeden.
• Rond op tijd af. Als de kleuter aangeeft dat hij er genoeg van heeft rond het gesprekje dan af.

Schoolkinderen vanaf ongeveer 6 jaar vinden het leuk om hun mening te geven over dingen die gebeuren. Moedig dat aan en probeer dat soort gesprekken eens te verdiepen. Hier een aantal tips:

• Ga mee met de redenering: ‘Maar als jij zegt dat het zo is…. Hoe kan het dan…..?
• Een vraag doorspelen naar een ander kind: ‘Juul vraagt…. Wat denk jij?
• Expres een fout maken of expres iets verkeerd begrijpen: ‘Dus je bedoelt….?
• Twijfel zaaien: ‘Weet je wel zeker wat je zegt?’
• Overdrijven: ‘Dus we moeten altijd…? 

De beste houding in de communicatie is altijd om iedereen eerst zelf te laten nadenken, voordat jij het antwoord geeft.

Begrijp je kind

Een kind kan soms wat anders bedoelen dan het zegt of het kan zich nog niet zo goed uiten. Geef daarom terug aan je kind wat je denkt dat het bedoelt, de onderliggende boodschap. “Dus je vindt dat je niet eerlijk bent behandeld?” Je kind kan dan aangeven of dat klopt of zich eventueel verduidelijken. Zo kom je samen bij de kern van wat het wil zeggen. Ook help je je kind om tot het onderliggende gevoel te komen en leer je het kind gaandeweg zijn emoties te uiten.

Ben je het niet eens met wat je kind zegt? Luister eerst even naar zijn verhaal, voordat je er tegenin gaat! Zo weet je wat er in ze omgaat en kun je er beter op reageren. Ook hier geldt: Heb geduld en blijf rustig. Geef op een rustige toon jouw tegenargument en leg ook uit waarom je er zo over denkt.

Structuur en rituelen

Jonge kinderen hebben duidelijke grenzen nodig voor wat wel en niet mag. Geef duidelijk aan wat niet mag, maar geef tegelijkertijd ook een alternatief. Zo leren ze wat wel acceptabel is. In plaats van: Doe eens even rustig; Zullen we samen een boekje lezen?

Als je gedrag afkeurt en corrigeert, is het van belang dat je checkt of het kind dat begrepen heeft, maar dat je ook duidelijk maakt dat je het kind niet afkeurt. Dus na een confrontatie maak je het weer goed en herstel je de relatie: “Zijn we nu weer vriendjes?)

Het is van belang dat je ook duidelijk maakt wat je WEL van ze verwacht. Als ze alleen boosheid horen weten ze niet wat ze moeten. Ze kunnen dan doorgaan met het gedrag dat je verbiedt of overgaan in huilen of een driftbui.

Ook hier geldt weer dat je het best je verwachtingen in een ik-boodschap kunt brengen: “Ik wil graag dat je om vijf uur de tafel leegruimt, zodat ik hem kan dekken. We kunnen dan om kwart over vijf eten.” Het voorkomt dat je teveel ‘moeten’ in je boodschap stopt, wat sneller weerstand oproept: “Je moet om….”

TIP: Stel een beperkt aantal duidelijke regels. Te veel regels maakt het onoverzichtelijk. Terugkerende rituelen geven kinderen structuur en houvast. Het geeft ze rust.

Ondersteunen van positieve relaties tussen kinderen

Het laatste punt van aandacht in het gezin is het zorgen voor positieve onderlinge relaties tussen alle gezinsleden. Hieronder een aantal aandachtspunten:

• Positieve aandacht voor alle kinderen is van groot belang. Jonge kinderen hebben een sterk gevoel voor sfeer. Samen zijn en een goede relatie tussen alle betrokkenen is erg belangrijk voor ze. Het geeft ze het gevoel van veiligheid.
• Creëer een wij-gevoel. Je hebt misschien binnen je gezin vaste rituelen of gewoontes waarin je gezellig samen dingen doet. Denk aan, samen tegelijk aan tafel bij ontbijt, lunch en avondeten. Spelletjes doen of als de kinderen wat ouder zijn gewoon gezellig samen wat drinken en met elkaar in gesprek zijn. Maak er tijd voor vrij, heb aandacht voor elkaar en benadruk ieders positieve bijdrage aan dit wij gevoel.
• Benoem sociaal gedrag dat je waardeert. Als je kinderen heerlijk samen aan het spelen zijn, als ze zich netjes gedragen of gewoon een leuk gesprek met elkaar voeren, geef ze dan een compliment!. Benoem het positieve gedrag en je zult zien dat ze dat gaan herhalen!
• Heel belangrijk: Geef zelf het goede voorbeeld. Als jij van je kinderen verwacht dat ze op positieve wijze met elkaar in gesprek gaan en met elkaar omgaan, dan moet je dat gedrag zelf uiteraard ook vertonen.

Samenvattend: Heb in deze periode waarin we allemaal wat dichter op elkaar zitten wat meer geduld! Luister naar elkaar en probeer de communicatie open te houden. Stel elkaar vragen en toon belangstelling. Heb aandacht voor elkaar en waardeer ieders inbreng! 

Samen staan we sterk!